Theo thống kê của Hiệp hội Ung thư Mỹ năm 2017, béo phì là nguyên nhân thứ 2 gây ung thư sau hút t.huốc l.á và được các chuyên gia dự đoán sẽ trở thành nguyên nhân hàng đầu trong thập kỷ tới.
Hiện nay, tình trạng thừa cân và béo phì đang tăng lên với tốc độ báo động không những ở các quốc gia phát triển mà ở cả các quốc gia đang phát triển. Người béo phì có nguy cơ mắc các bệnh lý về tim mạch, tăng huyết áp, đái tháo đường type 2… và đặc biệt là một số loại ung thư bao gồm: ung thư vú, đại trực tràng, thực quản, tuyến t.iền liệt. Vì vậy, nhận thức đúng về tác hại của béo phì và mối liên quan giữa béo phì với bệnh ung thư có vai trò rất quan trọng trong việc phòng ngừa và kiểm soát ung thư.
Như thế nào được coi là béo phì?
Béo phì là tình trạng tích lũy mỡ quá mức và không bình thường tại một vùng cơ thể hay toàn thân đến mức ảnh hưởng tới sức khỏe.
Để phân loại mức độ béo phì, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) thường dùng chỉ số khối cơ thể (Body Mass Index – BMI) được tính bằng cách chia cân nặng (kg) cho bình phương chiều cao (mét) theo công thức: BMI = W (kg) / H (m2) (trong đó W là cân nặng, H là chiều cao.
Theo phân loại của Tổ chức Y tế Thế giới, một người trưởng thành có chỉ số BMI trong khoảng 25 – 29,9 được xem là thừa cân và BMI> = 30 được xem là béo phì.
Béo phí làm gia tăng nguy cơ bị ung thư.
Béo phì là nguyên nhân thứ 2 gây ung thư
Theo thống kê của Hiệp hội Ung thư Mỹ năm 2017 (American Cancer Society), béo phì là nguyên nhân thứ 2 gây ung thư sau hút t.huốc l.á và được các chuyên gia dự đoán sẽ trở thành nguyên nhân hàng đầu trong thập kỷ tới. Hàng năm có khoảng 1,7 triệu người Mỹ được chẩn đoán ung thư, trong số đó có 40% trường hợp có liên quan với các dấu hiệu thừa cân, béo phì.
Tại Anh, cứ 20 người được chẩn đoán ung thư thì có một người bị béo phì. Theo thống kê của Tổ chức nghiên cứu ung thư Anh (Cancer Research UK), béo phì là nguyên nhân gây ra 18.100 ca ung thư mỗi năm và có xu hướng tăng lên 670.000 ca trong 20 năm tới.
Tuy nhiên, trong một khảo sát của Tổ chức Phòng chống Ung thư Anh (PRCP) cho thấy có đến 75% trong 3293 người tham gia không nghĩ rằng béo phì có thể gây ung thư.
Theo kết quả khảo sát của nhiều trung tâm nghiên cứu ung thư trên thế giới, tỷ lệ tăng nguy cơ mắc 13 bệnh ung thư của người thừa cân, béo phì so với người bình thường như sau:
1. Ung thư tử cung:
40% ung thư tử cung liên quan đến béo phì. Tỷ lệ tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư tử cung ở người béo phì là 4-7 lần so với người bình thường.
2. Ung thư thực quản: tăng cao gấp 2-4 lần ở người béo phì.
3. Ung thư dạ dày: tăng cao gần gấp đôi ở người béo phì.
4. Ung thư gan: người béo phì có nguy cơ mắc loại ung thư này tăng cao gấp đôi so với người không béo phì.
5. Ung thư thận: tăng cao gấp đôi.
6. Đa u tủy: tăng nguy cơ từ 15- 20%.
7. U màng não: tăng lên từ 25- 50%.
8. Ung thư tụy: tăng cao gấp 1,5 lần.
9. Ung thư đại tràng: tăng cao hơn 30%.
10. Ung thư túi mật: tăng cao 60%, phụ nữ cao hơn nam giới.
11. Ung thư vú: trước mãn kinh tăng 15%, sau mãn kinh tăng từ 20- 40%. Béo phì cũng là một yếu tố nguy cơ ung thư vú ở nam giới.
12. Ung thư buồng trứng: tăng 10%.
13. Ung thư tuyến giáp: chỉ tăng 10%.
Vì sao béo phì làm tăng nguy cơ ung thư?
Chất béo trong cơ thể có hai chức năng chính: Dự trữ năng lượng và liên tục lan truyền thông tin và chỉ dẫn đến phần còn lại của cơ thể. Những thông tin này có thể ảnh hưởng đến quá trình tăng trưởng tế bào, phản ứng hóa học trong tế bào và chu kỳ sinh sản của cơ thể. Khi có quá nhiều chất béo trong cơ thể, những tín hiệu được truyền đi xung quanh cơ thể có thể gây ra các rối loạn, là nguồn gốc gây ung thư. Các nghiên cứu cho đến nay đã xác định được khá nhiều cơ chế gây ra ung thư do béo phì, trong đó có 3 cơ chế chính bao gồm:
– Quá trình viêm: khi có nhiều tế bào mỡ trong cơ thể, các tế bào miễn dịch chuyên biệt tăng tiết cytokine, từ đó thúc đẩy quá trình viêm mạn tính, làm cho các tế bào phân chia nhanh hơn, khi xảy ra trong một thời gian dài có thể gây ra tổn thương DNA dẫn đến ung thư. Ví dụ: viêm cục bộ mạn tính gây ra bởi bệnh trào ngược dạ dày thực quản có khả năng gây ung thư biểu mô tuyến thực quản. Béo phì là một yếu tố nguy cơ sỏi mật, đặc trưng bởi tình trạng viêm túi mật mãn tính, có nguy cơ gây ung thư túi mật.
– Hormone tăng trưởng: Quá nhiều chất béo trong cơ thể có thể làm tăng lượng insulin và các yếu tố tăng trưởng khác giống như insulin-1 (IGF-1). (Tình trạng này được gọi là hyperinsulinemia hoặc kháng insulin, t.iền đề của bệnh tiểu đường type 2.) Mức độ cao insulin và IGF-1 làm cho các tế bào phân chia thường xuyên hơn. Điều này có thể thúc đẩy sự phát triển của ung thư đại tràng, thận, tuyến t.iền liệt và nội mạc tử cung.
– Hormon giới tính – sau thời kỳ mãn kinh: Mô mỡ trong cơ thể tạo ra lượng estrogen dư thừa. Estrogen do tế bào mỡ tạo ra có thể làm cho tế bào phân chia nhanh hơn ở vú và nội mạc tử cung (hai loại ung thư liên quan chặt chẽ nhất với béo phì), làm tăng nguy cơ gây đột biến các tế bào và ung thư.
– Ngoài ra, các tế bào mỡ tạo ra Adipokine, hormon có thể kích thích hoặc ức chế sự phát triển tế bào. Tế bào mỡ cũng có thể có tác động trực tiếp và gián tiếp lên các chất điều hòa tăng trưởng tế bào khác, bao gồm mTOR và AMP-activated protein kinase.
Kiểm soát cân nặng để phòng ung thư
Để phòng chống béo phì và các bệnh ung thư liên quan đến béo phì, một trong những yếu tố quan trọng nhất là duy trì trọng lượng cơ thể hợp lý. Để kiểm soát cân nặng, trước hết cần có lối sống lành mạnh, tích cực, tăng cường vận động, chế độ ăn cân bằng giữa năng lượng ăn vào và năng lượng tiêu hao trong ngày.
Trong bữa ăn, hãy ăn nhiều rau xanh, trái cây, thịt nạc và ngũ cốc nguyên hạt.
Hạn chế ăn nhiều thức ăn có nguồn gốc từ động vật, đồ ăn có nhiều năng lượng như thức ăn nhanh, đồ ăn và đồ uống có nhiều đường, đồ rán xào.
Hạn chế uống rượu bia, hút t.huốc l.á thuốc lào
Tăng cường vận động: đi bộ, chơi thể thao, lao động chân tay… Tập thể dục ít nhất ít nhất 30 phút mỗi ngày.
BSCKI Trần Thu Hạnh
Giãn cách xã hội: Vận động tại nhà nhiều hơn để giảm nguy cơ ung thư
Quỹ Nghiên cứu ung thư Thế giới ước tính ít nhất 18% tất cả các bệnh ung thư được chẩn đoán ở Hoa Kỳ có liên quan đến sự dư thừa chất béo trong cơ thể, ít vận động, uống rượu, và/hoặc dinh dưỡng kém
Quỹ Nghiên cứu ung thư Thế giới ước tính ít nhất 18% tất cả các bệnh ung thư được chẩn đoán ở Hoa Kỳ có liên quan đến sự dư thừa chất béo trong cơ thể, ít vận động, uống rượu, và/hoặc dinh dưỡng kém, do đó có thể được ngăn ngừa.
Theo đó, thừa cân có thể làm tăng nguy cơ mắc ung thư. Thừa cân, béo phì làm tăng nguy cơ mắc một số bệnh ung thư như: ung thư vú (ở phụ nữ đã mãn kinh), đại trực tràng, nội mạc tử cung, thực quản, tụy, gan, thận và một số bệnh ung thư khác.
Việc kiểm soát cân nặng hợp lý không chỉ ngăn ngừa các bệnh lý mạn tính, ung thư, tiểu đường, mà còn giảm nguy cơ ung thư.
Hãy kiểm tra chỉ số khối cơ thể (BMI) để biết được mình có nguy cơ béo phì hay không. Theo WHO thì thừa cân là tình trạng vượt quá cân nặng nên có so với chiều cao còn béo phì là tình trạng tích lũy mỡ thái quá không bình thường một cách cục bộ hay toàn thể của lipid trong các tổ chức mỡ tới mức ảnh hưởng xấu đến sức khỏe.
BMI = Cân nặng/ [(Chiều cao)2]
Trong đó, chiều cao tính bằng m và cân nặng tính bằng kg. Chỉ số BMI không áp dụng cho phụ nữ có thai, vận động viên, người tập thể hình.
Dựa vào thang phân loại của IDI & WPRO dành cho người châu Á thì BMI lý tưởng của người Việt Nam là từ 18,5 đến 22,9.
Theo đó, nếu ở ngưỡng béo phì, bạn hãy kiểm soát cân nặng bằng điều chỉnh chế độ ăn và vận động đều đặn mỗi ngày. Hãy ăn nhiều rau xanh, trái cây, uống nhiều nước, loại bỏ đồ chiên rán, nhiều dầu mỡ ra khỏi thực đơn, cắt giảm bớt khẩu phần ăn.
Chạy bộ/đi bộ tại chỗ rất hiệu quả trong mùa dịch Covid-19.
Bên cạnh đó, hãy vận động mỗi ngày. Các khuyến nghị mới nhất dành cho người lớn là vận động 150-300 phút với cường độ vừa phải (là các hoạt động như đi bộ nhanh, đạp xe, làm việc nhà…) hoặc vận động 75-150 phút hoạt động cường độ mạnh mỗi tuần, hoặc kết hợp cả hai. Đạt đến hoặc vượt mức 300 phút là lý tưởng. Đối với t.rẻ e.m, khuyến nghị là vận động ít nhất 60 phút với cường độ vừa phải hoặc mạnh mỗi ngày.
Ngay trong những ngày giãn cách xã hội vì dịch Covid-19, đừng nằm, ngồi một chỗ để xem ti vi. Trong những lúc không phải làm việc, học online, cả nhà hãy bật đoạn video đi bộ tại chỗ trên mạng, hay đứng, đi lại, xoay người… khi cùng xem một bộ phim. Mỗi ngày hãy cố gắng duy trì vận động 60 phút sẽ mang lại những lợi ích rất tốt cho sức khỏe.
